در دنیای امروزی، توجه به سلامت روان و رشد سالم کودکان یکی از مهم ترین دغدغه های والدین، مربیان و حتی نهاد های اجتماعی و خیریه هاست. یکی از اختلالاتی که در سال های اخیر آگاهی بیشتری نسبت به آن ایجاد شده، اختلال اوتیسم یا همان Autism Spectrum Disorder است؛ وضعیتی که بر نحوه ارتباط، رفتار و درک کودک از جهان اطراف تاثیر می گذارد و گاهی باعث می شود کودک نتواند همانند دیگر همسن های خود با محیط تعامل برقرار کند.
شاید برای بسیاری از ما شناخت علائم اولیه این اختلال کار راحتی نباشد، یا حتی ندانیم که اوتیسم دقیقاً چگونه ایجاد می شود، چه درمان هایی دارد و چطور می توان از کودکانی که با آن زندگی می کنند حمایت کرد. اما دانستن همین نکات ساده می تواند مسیر زندگی یک کودک را تغییر دهد.
در این مقاله می خواهیم با زبانی ساده اما علمی، نگاهی دقیق تر به اختلال اوتیسم داشته باشیم. از علت ها و نشانه های آن گرفته تا انواع، روش های تشخیص، راه های درمان و مهم تر از همه، چگونگی حمایت از این فرزندان دوست داشتنی.
اوتیسم چیست؟
اوتیسم یا همان اختلال طیف اوتیسم، یکی از چالش های رشدی مغز است که روی شیوه ارتباط برقرار کردن، رفتار های اجتماعی، نحوه یادگیری و حتی شیوه فکر کردن افراد تاثیر می گذارد. این اختلال از دوران کودکی آغاز می شود و معمولا تا آخر عمر با فرد همراه می ماند. اما شدت آن در افراد مختلف متفاوت است. بعضی ها ممکن است فقط در برقراری ارتباط دچار مشکل باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است نیاز به مراقبت های جدی روزانه داشته باشند.
اما علت بروز این اختلال دقیقا چیست؟ باید گفت که هنوز پاسخ دقیق و قطعی برای این سوال وجود ندارد. دانشمندان معتقدند که ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می تواند در بروز اوتیسم نقش داشته باشد. برخی از کودکانی که این اختلال را دارند، تغییراتی در ساختار یا عملکرد مغز دارند که با تصویر برداری های پزشکی قابل مشاهده است. علاوه بر عوامل ژنتیکی، قرار گرفتن جنین در معرض برخی مواد شیمیایی، عفونت ها یا مصرف برخی دارو ها در دوران بارداری نیز می تواند ریسک ابتلا به اوتیسم را افزایش دهد.
اوتیسم چند سطح دارد؟
متخصصان برای درک بهتر شدت اوتیسم و تعیین نیاز های درمانی، این اختلال را به سه سطح تقسیم کرده اند:
- سطح یک (خفیف): فرد می تواند ارتباط برقرار کند، اما نیاز به کمک دارد.
- سطح دو (متوسط): مهارت های اجتماعی و رفتاری به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و فرد نیاز به حمایت زیاد دارد.
- سطح سه (شدید): فرد نیازمند کمک مداوم در بیشتر زمینه های زندگی است.
تشخیص سطح اوتیسم به پزشک کمک می کند تا برنامه درمانی مناسبی برای هر کودک طراحی کند.
نشانه های رایج اوتیسم که نباید از کنارشان ساده گذشت
یکی از ویژگی های مهم اوتیسم این است که علائم آن می تواند در هر فردی به شکل متفاوتی ظاهر شود. با این حال، برخی نشانه ها مشترک هستند که اگر زود تشخیص داده شوند، می توانند به شروع زود هنگام درمان و توانبخشی کمک کنند.
از جمله مهم ترین نشانه ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- عدم برقراری تماس چشمی با اطرافیان
- ناتوانی در استفاده از حرکات بدن برای ارتباط (مثل اشاره کردن)
- تأخیر در یادگیری زبان یا ناتوانی در صحبت کردن
- علاقه شدید و تکراری به اشیاء خاص
- انجام حرکات تکراری مثل تکان دادن دست یا چرخیدن به دور خود
- واکنش های غیرعادی به صدا، نور یا لمس شدن
- مشکل در درک احساسات دیگران یا نشان دادن احساسات
والدین باید بدانند که تشخیص زود هنگام این اختلال تاثیر بسیار زیادی در مدیریت بهتر آن دارد. معمولا متخصصان رشد کودک، روانشناس یا متخصص مغز و اعصاب می توانند با مشاهده رفتارها و انجام برخی تست ها، اوتیسم را تشخیص دهند.
چه تست هایی برای تشخیص اوتیسم وجود دارد؟
تشخیص اوتیسم کار یک روز و یک جلسه نیست. متخصصان با بررسی دقیق رفتار کودک، گفتار، نحوه تعامل اجتماعی و توانایی های شناختی، تلاش می کنند تا الگوی دقیقی از وضعیت او به دست آورند.
از جمله ابزارهایی که برای تشخیص اوتیسم استفاده می شود، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- پرسشنامه M-CHAT: مخصوص کودکان ۱۶ تا ۳۰ ماهه که با سوالاتی ساده به شناسایی زودهنگام علائم کمک می کند.
- مقیاس تشخیصی ADOS: ابزاری استاندارد برای مشاهده و تحلیل رفتارهای فرد.
- مصاحبه با والدین (ADI-R): شامل مجموعه ای از سوالات دقیق درباره رشد، رفتار و تعامل اجتماعی کودک.
- ارزیابی مهارت های زبانی و گفتاری: توسط گفتار درمانگر انجام می شود.
- آزمون های شناختی و هوشی: مثل تست وکسلر یا بینه که برای بررسی عملکرد مغز و توانایی ذهنی کودک به کار می روند.
آیا اوتیسم درمان دارد؟
یکی از سوالات رایج والدین این است که آیا اوتیسم درمان می شود؟ پاسخ کوتاه این است: اوتیسم یک بیماری نیست که درمان قطعی داشته باشد، اما قابل مدیریت است.
با استفاده از برنامه های توانبخشی و درمان های تخصصی، می توان کمک کرد تا فرد دچار اوتیسم زندگی بهتری داشته باشد. بعضی از روش های مفید عبارتند از:
- رفتار درمانی (ABA): کمک می کند رفتارهای مثبت تقویت شود و رفتارهای مشکل ساز کاهش پیدا کند.
- گفتار درمانی: برای بهبود مهارت های گفتاری و ارتباطی بسیار موثر است.
- کاردرمانی: در بهبود مهارت های حرکتی و هماهنگی بدن نقش مهمی دارد.
- آموزش های ویژه: برای یادگیری مهارت های اجتماعی و تحصیلی
- دارو درمانی: در برخی موارد برای کنترل علائم شدید مثل اضطراب یا پرخاشگری استفاده می شود.
هرچه این درمان ها زودتر آغاز شوند، نتایج بهتری خواهند داشت.
چند نوع اوتیسم داریم؟
اوتیسم یک طیف گسترده است و به همین دلیل، انواع مختلفی دارد. مهم ترین دسته بندی ها شامل موارد زیر هستند:
- اختلال اوتیسم کلاسیک: بیشترین میزان علائم را دارد و فرد به شدت نیازمند کمک است.
- سندروم آسپرگر: نوع خفیف تر اوتیسم است که فرد ممکن است گفتار روانی داشته باشد، اما در تعاملات اجتماعی دچار مشکل باشد.
- اختلال فراگیر رشد (PDD-NOS): علائم کلی اوتیسم را دارد اما به صورت ناقص و پراکنده.
- اختلال فروپاشنده دوران کودکی: کودک تا حدود ۲ یا ۳ سالگی طبیعی به نظر می رسد، اما به طور ناگهانی مهارت هایش را از دست می دهد.
عوارضی که ممکن است همراه اوتیسم دیده شود
اگر اوتیسم به درستی مدیریت نشود، می تواند منجر به بروز مشکلات دیگری شود. این مشکلات می توانند کیفیت زندگی فرد و خانواده اش را تحت تاثیر قرار دهند:
- مشکلات در برقراری روابط اجتماعی و ایجاد دوستی
- انزوا و افسردگی در نوجوانی و بزرگسالی
- اضطراب شدید یا وسواس فکری
- اختلالات خواب
- مشکلات گوارشی
- دشواری در یادگیری یا افت تحصیلی
به همین دلیل است که نباید علائم اوتیسم را نادیده گرفت و باید از ابتدا برای مدیریت آن اقدام کرد.
آیا می توان از بروز اوتیسم پیشگیری کرد؟
با توجه به اینکه علت دقیق اوتیسم هنوز مشخص نیست، نمی توان به طور قطعی از آن پیشگیری کرد. اما رعایت برخی نکات می تواند ریسک بروز این اختلال را کاهش دهد:
- مراقبت مناسب در دوران بارداری (پرهیز از مصرف الکل، سیگار و داروهای خطرناک)
- تغذیه سالم و استفاده از مکمل های ضروری مثل اسید فولیک
- دوری از آلودگی های محیطی و مواد سمی
- مراجعه منظم به پزشک در دوران بارداری و بررسی سلامت جنین
همچنین آگاهی بیشتر والدین و انجام غربالگری های دوره ای در سال های ابتدایی زندگی کودک می تواند به شناسایی زودهنگام و شروع زود تر درمان کمک کند.
چگونه می توان از کودکان مبتلا به اوتیسم حمایت کرد؟
کودکانی که با اوتیسم زندگی می کنند، نیاز به درک، صبر و حمایت مداوم دارند. خانواده، مدرسه و جامعه باید نقش فعالی در کمک به این کودکان ایفا کنند:
- فراهم کردن محیطی آرام، منظم و قابل پیش بینی در خانه
- تقویت نقاط قوت کودک به جای تمرکز بر ضعف ها
- استفاده از ابزارهای ارتباطی مانند تصاویر، کارت های آموزشی یا برنامه های دیجیتال
- آموزش معلمان و کارکنان مدرسه برای درک بهتر نیازهای این کودکان
- مراجعه منظم به روانشناس، گفتار درمانگر و کاردرمانگر
- حضور در گروه های حمایتی و مشاوره خانوادگی
حمایت صحیح می تواند به کودک کمک کند تا توانایی هایش را شکوفا کند و زندگی مستقل تری داشته باشد.
سخن پایانی
در مسیر پر چالش اوتیسم، همراهی و حمایت جامعه می تواند تفاوت بزرگی رقم بزند. هر قدمی که برای آگاهی بیشتر، پذیرش تفاوت ها و کمک به خانواده های دارای فرزند اوتیسم برداشته می شود، گامی ارزشمند در جهت ساختن دنیایی مهربان تر و عادلانه تر است.
موسسه خیریه شعف سال هاست که با هدف حمایت از نیازمندان، کودکان آسیب پذیر و خانواده های دارای شرایط خاص، فعالیت می کند. اگر شما هم دوست دارید در مسیر حمایت از کودکان مبتلا به اوتیسم و خانواده هایشان سهمی داشته باشید، می توانید در پویش های نیکوکاری شعف شرکت کنید یا از طریق صدقه آنلاین، همراه این مسیر نیکو باشید.
چه با پرداخت مبلغی کوچک و چه با معرفی خیریه شعف به دیگران، هر قدم شما می تواند نوری در دل یک خانواده روشن کند. با هم می توانیم دنیایی بسازیم که در آن، هیچ کودکی به خاطر تفاوت هایش احساس تنهایی نکند.
نظرات